สร้างความรู้ ขยายความเข้าใจเพื่อการเข้าถึงบริการด้านสุขภาพจิตอย่างเหมาะสม

สังเกตตัวเองอย่างไร ว่าเราจำเป็นต้องได้รับความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญ

เพราะอารมณ์เป็นสิ่งสำคัญ แต่กลับมองไม่เห็นและจับต้องไม่ได้… เราจึงอาจจะได้พบเจอคนรู้จัก โดยที่อาจไม่เคยนึกหรือรับรู้ได้เลย ว่าเขากำลังประสบความยากลำบากทางอารมณ์ … #suicidalawareness

อันที่จริงแล้วไม่เพียงเฉพาะเราไม่เข้าใจคนอื่น คนอื่นไม่เข้าใจเรา บางครั้งคนเราก็ยังไม่เข้าใจตัวเอง ว่ามั้ยคะ …

วันนี้ขอชวนกัน กลับมาตั้งหลักดูแลอารมณ์ สิ่งสำคัญที่มองไม่เห็นเพื่อจะได้ถนอมดูแลใจนี้ไว้เสมอๆ…

คุณ คือ ผู้ดูแลคนสำคัญ

เพราะอารมณ์นั้นซับซ้อนและไม่ง่ายนักที่บุคคลจะสามารถ “ยอมรับความรู้สึก” ที่เกิดขึ้น โดยเฉพาะความรู้สึกที่เป็นปัญหารบกวนใจมักเป็นสิ่งที่เราไม่อยากยุ่งด้วย ไม่อยากรับรู้ให้แจ่มชัด เหมือนเวลาที่เราไม่ชอบอะไร สิ่งที่เรามักทำจึงเป็นการหลีกเลี่ยงและไม่อยากข้องเกี่ยว

ในทางจิตวิทยาเราพูดถึงทักษะหนึ่งที่เรียกว่า “ความสามารถในการตระหนักรู้อารมณ์” (Emotional Awareness Skills) ซึ่งมีงานวิจัยที่ศึกษาทำความเข้าใจถึงที่มาของปัญหาสุขภาพจิต “ทักษะการตระหนักรู้ทางอารมณ์” ถูกอธิบายในฐานะปัจจัยพยากรณ์หนึ่งที่สำคัญ

การเรียก “ความสามารถในการตระหนักรู้อารมณ์” ว่าเป็น “ทักษะ” เพราะทักษะนั้นหมายถึงสิ่งที่เราสามารถฝึกฝนและพัฒนาได้ เช่นเดียวกับ ทักษะทางกีฬา ดนตรี ทักษะทางอารมณ์เองก็สามารถเรียนรู้และฝึกฝนได้เช่นกัน

((( มีงานวิจัยที่อธิบายที่มาที่ไปของทักษะนี้ว่าถูกหล่อหลอมขึ้นตั้งแต่วัยเด็ก ผ่านการเรียนรู้ การดูตัวอย่าง ซึ่งหากผู้ดูแลเลี้ยงดูสามารถเอื้อพื้นที่ให้เด็กมีโอกาสได้รับรู้อารมณ์ตนเองอย่างตรงไปตรงมาไม่ตัดสิน ช่วยสะท้อนให้เด็กเข้าใจอารมณ์ตนเอง ให้ความเข้าอกเข้าใจ เรียนรู้รับมือไปด้วยกันก็จะเป็นพื้นสำคัญในการส่งเสริมทักษะเหล่านี้…แต่ก็ไม่ใช่ว่าเราจะฝึกฝนกันในวัยผู้ใหญ่ไม่ได้นะคะ )))

สรุปแล้ว ถ้าบุคคลไม่สามารถตระหนักรับรู้ได้ว่า ตนเองกำลังมีความไม่สบายทางอารมณ์บางอย่างได้ ก็ย่อมไม่นำพาไปสู่การดูแลอย่างเหมาะสม เปรียบเทียบเช่น หากเราตระหนักได้ว่าเราชักจะเริ่มเจ็บคอ เบื้องต้นเราก็จะลองแก้ปัญหาที่อาจเกี่ยวข้องทั้งจากปัจจัยภายนอกและภายใน เช่น ลดอาหารทอด ดื่มน้ำมากขึ้น ใช้ยาอมบรรเทาอาการ…ถ้าไม่ดีขึ้นอาจจะเริ่มไปปรึกษาเภสัชกรเพื่อใช้ยา หรือไปพบแพทย์ในที่สุด…

การที่เรามาตั้งต้นว่าจะมาใส่ใจรับรู้ดูแลอารมณ์ตนเองจึงถือเป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญ กลับมารับรู้ และอาจจะให้เวลาสักหน่อย หาพื้นที่ปลอดภัยที่เราจะได้สำรวจรับรู้อารมณ์ตนเองตรงตามจริง เพราะอารมณ์ความรู้สึกก็มีที่มาที่ไปก็เช่นกัน…เมื่อเราตระหนักรับรู้ได้ ก็เป็นหนทางการกลับมาดูแล ถนอม เยียวยากันต่อไป

สังเกตการเปลี่ยนแปลงและผลกระทบอย่างสำคัญ

ทั้งนี้ในฐานะมนุษย์พวกเราต่างต้องเคยผ่านช่วงเวลาที่ไม่สบายอารมณ์กันมาทุกคน แต่หากปัญหาทางอารมณ์เหล่านี้ เกิดขึ้นอย่างเข้มข้น (Intensity ) เกิดขึ้น โดยมีระยะเวลานาน (Duration) หรือเกิดขึ้นบ่อยครั้ง (frequency) ไม่สามารถก้าวข้ามปรับตัวรับมือไปได้และเริ่มมีผลกระทบที่เกิดขึ้นจนเริ่มฉายชัดออกมาให้เราได้สังเกต

แม้การรับรู้อารมณ์ตนเองเป็นการสังเกตตนเองจากภายในที่สำคัญอย่างมาก นอกจากสังเกตจากภายในแล้ว เราอาจสังเกตและตระหนักตนเองจากการเปลี่ยนแปลงด้านต่างๆ โดยอาจใช้กรอบคิดนี้เป็นแนวทางคร่าวๆ ในการได้กลับมาตรวจเช็คสุขภาพอารมณ์ของตนเองและคนรอบข้างกันอีกทาง สะท้อนถึงว่า ปัญหาการปรับตัว/สุขภาพจิตที่เกิดขึ้นนี้ ควรได้รับความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญ

การเปลี่ยนแปลงด้านบุคลิกภาพส่วนตน (Personal)

เมื่อปัญหาทางอารมณ์เริ่มมีความเข้มข้นมากขึ้น จนเริ่มรับรู้ถึงการเปลี่ยนแปลงของตนเองที่ต่างไปจากเดิม โดยเฉพาะอารมณ์ต่อสิ่งต่างๆ ที่เคยสัมพันธ์ปกตินั้นเปลี่ยนแปลงไป เช่น ความชอบ ความสนใจเดิม ระดับอารมณ์อุปนิสัยการใช้ชีวิตประจำวัน เปลี่ยนไปจากเดิม

การเปลี่ยนแปลงที่ส่งผลกระทบต่อหน้าที่ทางสังคม (Social Functioning)

หากปัญหาทางอารมณ์ที่เกิดนี้เริ่มส่งผลต่อบทบาทหน้าที่ทางสังคมในมิติต่างๆ เมื่อปัญหาทางอารมณ์เริ่มมีความเข้มข้นก็จะเริ่มส่งผลต่อประสิทธิภาพหรือการใช้ชีวิตประจำวันให้เป็นปกติ ต้องใช้ความพยายามอย่างมากสำหรับการใช้ชีวิตให้ปกติได้ ก่อให้เกิดความยากลำบาก บีบคั้น ต่อการจะรับผิดชอบหน้าที่ตามบทบาทต่างๆที่มีและเริ่มส่งผลต่อปัญหาความสัมพันธ์ในมิติต่างๆ ตามมา

การเปลี่ยนแปลงด้านการใช้ชีวิต การทำหน้าที่การทำงาน การเรียน (Occupation or Education Functioning)

เมื่อปัญหาทางอารมณ์เริ่มมีความเข้มข้น ยาวนานและบ่อยครั้งก็จะส่งผลอย่างสำคัญต่อหน้าที่ความรับผิดชอบหลัก เช่น ประสิทธิภาพด้านการเรียน การทำงานที่จะพร่องประสิทธิภาพและฉายชัดเป็นปัญหาออกมาให้รับรู้ได้

ดังนั้นอาจลองสังเกตการเปลี่ยนต่างๆ นี้ เป็นอีกตัวช่วยสะท้อนให้เห็นถึงปัญหาทางอารมณ์ที่กำลังเกิดขึ้นได้อย่างสำคัญ เพราะการเข้าถึงบริการสุขภาพจิตตั้งแต่เริ่มต้น(Early Intervention) ย่อมสามารถช่วยลดปัญหาและผลกระทบที่จะเกิดตามมาได้

และการพบนักจิตวิทยาจึงไม่ได้ถูกจำกัดเพียงเฉพาะการบำบัดเยียวยา แต่ยังใช้เป็นกระบวนการซึ่งเอื้อให้เกิดความเข้าใจในตนเอง คลี่คลายความไม่สบายใจ พัฒนาทักษะทางอารมณ์ การค้นพบความหมายและคุณค่าตามศักยภาพแห่งตน

เพราะการดูแลสุขภาพใจเป็นเรื่องสำคัญ

บทความโดย บุญจิรา ชลธารนที

นักจิตวิทยา

เอกสารอ้างอิง

Huberty, T. J. (2012b). The Developmental Psychopathology of Anxiety. In Anxiety and Depression in Children and Adolescents (pp. 29-53): Springer.

Kranzler, A., Young, J. F., Hankin, B. L., Abela, J. R., Elias, M. J., & Selby, E. A. (2016). Emotional awareness: A transdiagnostic predictor of depression and anxiety for children and adolescents. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 45(3), 262-269.

​

​

​

​